Archiwum

Warszawa, 7 grudnia 2022 r.

Stowarzyszenie Dyrektorów Teatrów z niepokojem przyjęło rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody mazowieckiego, stwierdzające nieważność zarządzenia Prezydenta m.st. Warszawy powołującego Monikę Strzępkę na dyrektorkę Teatru Dramatycznego w Warszawie. Mając na uwadze konsekwencje doraźne (zawieszenie dyrektorki teatru, niepewność dla niemal 150 pracowników instytucji), jak i dalekosiężne (ingerencja w niezależność programową instytucji artystycznej, ingerencja w suwerenną decyzję władzy samorządowej, przyzwolenie na kwestionowanie decyzji artystycznych przez przedstawicieli władzy), przedstawiamy opinię prawną, która wykazuje bezzasadność interwencji wojewody. Jako organizacja reprezentująca środowisko instytucji artystycznych, biorąca aktywny udział w wyborach dyrektorów, mamy nadzieję, że wojewodowie pozostaną przy, jakże istotnym, nadzorze nad porządkiem formalno-prawnym dotyczącym konkursów na dyrektorów teatrów i powołań na te stanowiska.

OPINIA PRAWNA
dotycząca rozstrzygnięcia nadzorczego wojewody mazowieckiego z dn. 23 listopada 2022 r.
stwierdzającego nieważność zarządzenia Nr 1285/2022 Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 2 sierpnia 2022 r. w sprawie powołania dyrektora Teatru Dramatycznego m.st. Warszawy

1. I. Konkurs zgodnie z przepisami.
   1. Członek komisji konkursowej.

W celu przeprowadzenia konkursu, organizator powołuje komisję konkursową w składzie:

1) trzech przedstawicieli organizatora;

2) dwóch przedstawicieli ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego;

3) dwóch przedstawicieli zakładowych organizacji związkowych reprezentatywnych w rozumieniu art. 253 ust. 1 lub 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. z 2019 r. poz. 263), działających w tej instytucji kultury;

4) dwóch przedstawicieli stowarzyszeń zawodowych lub twórczych właściwych ze względu na zakres działania tej instytucji kultury.

Jeżeli w instytucji kultury nie działają zakładowe organizacje związkowe, w miejsce osób, o których mowa w pkt 3 powyżej, organizator powołuje do komisji konkursowej dwóch przedstawicieli załogi tej instytucji.

W przypadku powołania komisji konkursowej, która uczestniczyła w wyborze dyrektora Teatru Dramatycznego, powyższe wymagania zostały spełnione.

Przypomnieć należy, że członkiem komisji konkursowej nie może być osoba:

1) przystępująca do konkursu;

2) w stosunku do której osoba przystępująca do konkursu jest:

a)      małżonkiem,

b)      krewnym lub powinowatym w linii prostej,

c)      krewnym lub powinowatym w linii bocznej do drugiego stopnia włącznie, lub

d)      pozostaje w takim stosunku prawnym lub faktycznym, że może to powodować uzasadnione wątpliwości co do jej obiektywizmu lub bezstronności.

Członek komisji konkursowej, po zapoznaniu się z ofertami, składa organizatorowi oświadczenie, że nie zachodzą wobec niego okoliczności, o których mowa powyżej.

Biorąc pod uwagę argumenty przedstawione przez wojewodę mazowieckiego, należy uznać, że twierdzenia podniesione w analizowanym rozstrzygnięciu skierowane są na wątpliwość co do prawdziwości oświadczeń poszczególnych członków komisji konkursowej, z których wynika, że powyższe okoliczności wobec nich nie zachodzą.

Brak jednak w treści stanowiska wojewody mazowieckiego argumentów i dowodów potwierdzających stawianą tezę. Jedyny przykład podniesiony przez wojewodę należy analizować pod kątem wyłączenia członka komisji z uwagi na fakt, że osoba przystępująca do konkursu pozostaje w takim stosunku prawnym lub faktycznym, że może to powodować uzasadnione wątpliwości co do jej obiektywizmu lub bezstronności. Stosunek prawny, o którym mowa w przywołanym przepisie, istnieje, gdy pomiędzy co najmniej dwoma osobami zachodzi zależność w postaci wzajemnych uprawnień i obowiązków, wyznaczana przez określoną normę prawną, która to zależność zachodzi wówczas, gdy jeden podmiot jest uprawniony, a drugi zobowiązany. Przykładami stosunków faktycznych mogą być natomiast stosunki przyjaźni, koleżeństwa, znajomości itp. W świetle przepisów samo pozostawanie członka komisji w stosunku prawnym lub faktycznym z kandydatem nie musi prowadzić do ziszczenia się tej przesłanki. Czynnikiem koniecznym, który musi wystąpić, aby uznać ten warunek za spełniony, jest okoliczność, iż charakter stosunku prawnego lub faktycznego może budzić uzasadnione wątpliwości co do bezstronności tych osób. Przy ocenie spełnienia tego rodzaju przesłanek występują zarówno aspekty o charakterze subiektywnym, jak i obiektywnym. Element subiektywny wynika z faktu, że oświadczenie składa konkretna osoba wykonująca czynności jako członek komisji, w określonej sytuacji, czasie i przy określonym poziomie świadomości.  Należy zauważyć, że wystąpienie uzasadnionej wątpliwości co do bezstronności lub niezależności tych osób jest ograniczone w związku z postępowaniem konkursowym, natomiast odnosi się nie tylko do rzeczywistego konfliktu interesów (faktycznego braku bezstronności i obiektywizmu), jak również do postrzeganego konfliktu interesów, tj. sytuacji, która z zewnątrz może być postrzegana jako rodząca ich stronniczość. Wskazane w przepisie wystąpienie stronniczości lub zależności jest powiązane z posiadaniem przez osobę bezpośredniego lub pośredniego interesu finansowego, ekonomicznego lub osobistego w określonym rozstrzygnięciu danego postępowania. Reasumując wskazać należy, że brak jest argumentów przemawiających za uznaniem za zasadną tezę przedstawioną przez wojewodę mazowieckiego, brak jest również dowodów wskazujących, że okoliczności uzasadniające naruszenie przez jakiegokolwiek członka komisji zaistniały, a co więcej, miały wpływ na wybór dyrektora Teatru Dramatycznego.

1. 2. Czy komisja konkursowa spełniła powierzone jej zadania?

Komisja konkursowa: (zgodnie z nowym brzmieniem Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej Ustawa z dnia 6 grudnia 2018 r. o zmianie Ustawy z 25 października 1991 r., art.16 ust.5 i  Rozporządzeniem  Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 12 kwietnia 2019 r. w sprawie konkursu na kandydata na stanowisko dyrektora instytucji kultury )

1) ustala szczegółowe kryteria oceny uczestników konkursu, uwzględniając treść ogłoszenia o konkursie;

2) przeprowadza postępowanie konkursowe na kandydata na stanowisko dyrektora instytucji kultury, w tym:

a) ustala spełnienie warunków określonych w ogłoszeniu o konkursie przez jego uczestników lub stwierdza uchybienia lub braki w złożonych ofertach,

b) przeprowadza rozmowy z uczestnikami konkursu, w tym dotyczące złożonych przez nich programów realizacji zadań, o których mowa w ust. 3e pkt 4;

3) rozstrzyga konkurs na kandydata na stanowisko dyrektora instytucji kultury, sporządza z niego protokół końcowy i przekazuje organizatorowi wyniki konkursu wraz z jego dokumentacją.

Przeprowadzenie konkursu

Przeprowadzenie konkursu przez komisję następuje w trakcie co najmniej dwóch posiedzeń komisji, z tym że posiedzenie komisji, na którym są przeprowadzane rozmowy z uczestnikami konkursu, może się odbyć nie wcześniej niż po upływie 7 dni od dnia posiedzenia komisji, na którym nastąpiło ustalenie spełnienia warunków określonych w ogłoszeniu o konkursie przez uczestników konkursu lub stwierdzenie uchybień lub braków w złożonych ofertach.

Posiedzenia komisji odbyły się przy prawidłowym kworum i w określonym przez prawo terminie.

Spośród uczestników konkursu, których oferty spełniły warunki określone w ogłoszeniu o konkursie, komisja wyłania kandydata na dyrektora bezwzględną większością głosów członków komisji obecnych na posiedzeniu.  W przedmiotowej sprawie Monika Strzępka uzyskała 7 głosów na 9 członków komisji czyli uzyskała więcej niż bezwzględną większość.

Z posiedzeń komisji są sporządzane protokoły, które podpisują członkowie komisji obecni na posiedzeniu. Protokół końcowy, o którym mowa w art. 16 ust. 5a pkt 3 ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, zawiera:

1) imiona i nazwiska:

a) przewodniczącego komisji oraz pozostałych członków komisji,

b) uczestników konkursu oraz

2) co najmniej:

a) informację o liczbie głosów uzyskanych przez poszczególnych uczestników konkursu w kolejnych głosowaniach,

b) informację o wyniku postępowania konkursowego wraz z uzasadnieniem.

Do protokołu końcowego załącza się dokumenty określające spełnienie kryteriów oceny uczestników konkursu.

Protokół końcowy bez załączników udostępnia się na stronie podmiotowej w Biuletynie Informacji Publicznej organizatora, do czasu powołania dyrektora instytucji kultury albo ogłoszenia kolejnego konkursu zgodnie z art. 16 ust. 13 ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, nie krócej niż na okres 30 dni i nie dłużej niż na okres 2 lat.

Komisja kończy działalność po przekazaniu organizatorowi wyników konkursu wraz z jego dokumentacją. Wszystkie powyższe wymagania formalne zostały zachowane przez komisję. Członkowie komisji konkursowej nie podali do protokołu zdania odrębnego ani jakichkolwiek innych uwag sugerujących niezgodność z obowiązującym prawem.

1. II. Stanowisko wobec zdania wojewody mazowieckiego

Kluczową kwestią podnoszoną w stanowisku wojewody mazowieckiego jest wątpliwość, czy  wizja artystyczna przedstawiona przez dyrektor Strzępkę odpowiada założeniom konkursu. Oczywiście tak. Jednak w zaistniałym sporze problem jest dużo bardziej skomplikowany. Co niedorzeczne, stanowisko nie dotyczy interpretacji wizji artystycznej, a tego, czy ta wizja powinna być jednobarwna i ukierunkowana. Analizując stanowisko wojewody mazowieckiego odnosi się nieodparte wrażenie, że cel, jaki stawia się kulturze, ma zostać osiągnięty w tylko jeden możliwy sposób, bo tylko jedna droga jest słuszna. Działanie wojewody należy poczytywać jako przejaw chęci kierowania, nadzorowania, ale co gorsze i bardziej niebezpieczne, kreowania jednej prawidłowej wizji działalności kulturalnej w Polsce. Przyjęcie za prawidłowe stanowiska wojewody może powodować obawy dyrektorów poszczególnych instytucji artystycznych co do realizacji powierzonej im misji krzewienia i przekazywania wizji świata widzom ich teatrów, ponieważ może okazać się, że wizja ta nie jest spójna z wizją danego wojewody, a prowadzona instytucja kultury może podzielić los Teatru Dramatycznego oraz dyrektor Strzępki. Na takie działanie nie może być zgody, ponieważ stanowi ono ingerencję w niezależność instytucji kultury, ale co gorsze, w niezależność widza i otwartość umysłu obywateli.

Zwracamy uwagę, że działanie wojewody mazowieckiego stanowi niebezpieczny casus, nie tylko dla samorządowych instytucji kultury, ale dla instytucji samorządowych ogóle.

Sektor publiczny to znacząca część gospodarki narodowej, na którą składają się wszystkie podmioty – osoby prawne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej oraz fundusze celowe podległe organom władzy publicznej, zarówno państwowym jak i samorządowym. Z punktu widzenia obywatela najprostszym kryterium dla uznania jaka instytucja jest w domenie publicznej, jest stwierdzenie czy środki, którymi dysponuje podmiot podlegają regulacjom ustawy o finansach publicznych. Jeśli odpowiedź na to pytanie jest twierdząca, oznacza to również, że ewentualna współpraca z takim podmiotem podlega wszelkim regulacjom wynikającym z ustawy o finansach publicznych, prawa zamówień publicznych oraz ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Pamiętać należy, że praca poszczególnych osób działających w domenie publicznej podlega ocenie i weryfikacji na wielu szczeblach. To przepisy prawa regulują kwestie kontroli, sprawowania nadzoru, jak również odpowiedzialności poszczególnych osób za kompetentne i zgodne z prawem wykonywanie powierzonych im obowiązków w ramach domeny publicznej. Ingerencja w kompetencje każdej władzy, czy to w relacji państwo-samorząd, czy samorząd-państwo, powinna odbywać się wyłącznie w oparciu o wyraźną i jednoznaczną kompetencję wynikającą z przepisu prawa.

Czy zatem zachowana została procedura przewidziana prawem dla wyłonienia dyrektora Teatru Dramatycznego w Warszawie? Czy przedstawiciele władzy państwowej uczestniczyli w wyborze dyrektora tego teatru? Czy konkurs, a w jego ramach przeprowadzone wybory spełniały standardy demokratyczne? Na postawione pytania należy jednoznacznie odpowiedzieć – TAK.

Zatem spór, który powstał, wymaga swego wyjaśnienia przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Warszawie, jako właściwym do rozpoznania tej sprawy w pierwszej instancji. A Stowarzyszenie Dyrektorów Teatrów jako organizacja społeczna, która w swych działaniach statutowych zajmuje się wspieraniem prawidłowości funkcjonowania instytucji kultury w Polsce, złoży wniosek o dopuszczenie do występowania w tej sprawie na podstawie art. 33 ust. 2 w zw. z art. 25 ust. 4 ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

1. III. Odnośnie koncepcji programowej Teatru Dramatycznego

Zdaniem wojewody koncepcja programowa Moniki Strzępki nie odpowiada wymaganiom sformułowanym w ogłoszeniu o konkursie, w którym zapisano, że „podstawą działalności Teatru powinien być repertuar wypełniony inscenizacjami literatury dramatycznej, współczesnej oraz klasycznej, polskiej i zagranicznej oraz adaptacjami dzieł literackich”. W istocie rzecz ma się inaczej. W programie Strzępki i Kolektywu Dramatycznego znajdują się m.in. spektakle na podstawie adaptacji powieści Roberta Musila, Edouarda Louisa, Ottessy Moshfegh, Octavii E. Butler, Agnieszki Szpili. Są to uznani autorzy i autorki dzieł literackich. Współczesny dramat ma w programie swoje miejsce szczególne, bo nie tylko planowane są inscenizacje tekstów pisanych przez uznanych lub świetnie się zapowiadających dramaturgów i dramaturżki: Pawła Demirskiego, Ankę Herbut czy Jana Czaplińskiego, ale także we współpracy z Pawłem Demirskim i Janem Czaplińskim (dramaturgiem TD) budowana będzie zapowiedziana w programie PRACOWNIA DRAMATU WSPÓŁCZESNEGO. W jej ramach mają powstać warunki do profesjonalnej pracy z dramatopisarzami na wzór funkcjonujących w branży filmowej działów developmentu. W ten sposób Dramatyczny będzie miał szansę stać się miejscem niepowielającym obecnych trendów w pisaniu dla teatru, ale nadającym intelektualny i warsztatowy kierunek rozwoju polskiej dramaturgii. Konstanty Radziwiłł najbardziej boi się, że w Dramatycznym nie będzie klasyki, choć jest to tylko jedna z ujętych w ogłoszeniu kategorii. Istotnie, program nie zakłada oparcia repertuaru na klasyce, ale poświęca jej w programie szczególną uwagę. Planowane jest bowiem powołanie PRACOWNI KLASYKI im. Haliny Mikołajskiej, która zajmie się pracą warsztatową nad sceniczną formą wiersza. Strzępka w aplikacji konkursowej podkreśla, że jest uczennicą Wojciecha Siemiona, artysty, który pracy z wierszem poświęcił swoje życie zawodowe. W dzisiejszym teatrze jest to obszar całkowicie zaniedbany, tymczasem – jak pisze w programie – nie sposób odczytać treści zawartych w poezji bez znajomości poetyki epoki i autora. Pracownia ma stworzyć możliwość warsztatowych poszukiwań prowadzonych wspólnie z badaczami poetyki, literaturoznawcami, krytyczkami kultury, aktorami i aktorkami Dramatycznego. Ma to być pogłębiona, teoretyczno-warsztatową pracę u zapomnianych podstaw, jakiej dziś nie prowadzi żaden teatr w Polsce. Efektem działania pracowni ma być zaplanowany spektakl SŁOWACKI – SUPERPRODUKCJA. Niezwykłe przedsięwzięcia artystyczno-badawcze: „wybrany dramat Słowackiego wystawiony i wypowiedziany tak, jak życzyłby sobie tego sam autor. Przedstawienie – jak podróż w czasie – świadomie muzealne, odtwarzające sposoby inscenizacji, o jakich Słowacki mógł myśleć, oglądając spektakle w Paryżu”.

Lektura aplikacji konkursowej nie pozostawia wątpliwości, że Strzępka w twórczy i pogłębiony sposób odpowiedziała na postawione w ogłoszeniu warunki. Zaproponowała zarazem własną formułę teatru, który poszukuje realnych odpowiedzi na wyzwania, przed jakimi dziś stajemy.

Dyrektor Strzępka zaplanowała współpracę z wieloma młodymi twórcami i twórczyniami uznając, że odpowiedzialność wobec młodego pokolenia, które zmaga się ze szczególnie trudnymi okolicznościami wejścia w świat artystyczny, powinna być częścią misji publicznej instytucji kultury. Ale w jej programie znajduje się także cała plejada nazwisk, które stanowią dziś o wartości artystycznej polskiego teatru. To twórcy i twórczynie zdobywający najważniejsze nagrody i pokazujący swoje przedstawienia na polskich i zagranicznych festiwalach m.in: Smolar, Borczuch, Kalwat, Augustynowicz, Wdowik, Szczawińska, Szpecht, Górnicka. Tak pomyślany program spełnia kryteria opisane w ogłoszeniu konkursowym, a działalność teatru kierowana jest – jak chce organizator – zarówno do „dotychczasowej, stałej publiczności, z dbałością̨ o jej komfort i oczekiwania, jak i otwiera się na nowych odbiorców i nowe odbiorczynie, proponując im odpowiednie spektakle i aktywności, w tym działania edukacyjne”.

Szczegółowy program konferencji znajduje się na stronie www Teatru Polskiego w Poznaniu:
https://teatr-polski.pl/oglaszamy-program-konferencji-teatr-odnowa/

Rejestracja wystąpień konferencyjnych jest dostępna na facebookowych stronach Teatru Polskiego, oraz na profilu Teatru w serwisie YouTube:
https://www.facebook.com/teatrpolskiwpoznaniu
https://www.youtube.com/user/TeatrPolskiPoznan

Druga edycja Konferencji Teatr Od Nowa w największym stopniu dotyczyła różnych zagadnień prawnych związanych z teatrem, a także wpływu organizacji życia teatralnego na dobrostan pracowników i współpracowników teatrów.

Andrzej Błażewicz przeprowadził badania wśród osób pracujących w dzielonym czasie pracy 10-14/18-22. Wynika z nich m.in. że większość tych osób te doświadczają znaczącego obniżenia jakości życia w obszarze relacji rodzinnych i towarzyskich, snu, odżywiania, stresu. Mają także poczucie, że pracują więcej niż 8 godzin dziennie, albo że ich zaangażowanie w pracę jest bardzo nierównomierne, lub trudne do zaplanowania i rozliczenia. Podsumowaniem panelu była zachęta do testowania innych modeli organizacji pracy, np. modelu prób 10-17 z godzinną przerwą.

Andrzej-Błażewicz_Godziny-Pracy_publiczne

Karolina Szczypek opowiedziała o życiu „projektariuszki” – osoby utrzymującej się z pracy w mniejszych lub większych przedsięwzięciach artystycznych – o trudnościach ze zdobywaniem i planowaniem takiej pracy, a także niskim i nieregularnym wynagrodzeniu. M.in. pokazała, jak nieprzejrzystą formą finansowania pracy twórczej są konkursy artystyczne, prezentując brak lub znaczącą nieadekwatnośc protokołów konkursowych – pozbawionych uzasadnienia wyboru czy odniesień do kryteriów konkursowych.

W panelu „Rok po kontrakcie” artystki i artyści praktykujący podpisywanie kontraktów między zespołami twórczymi i aktorskimi opowiadali o wpływie kontraktu na pracę artystyczną, dzielili się wątpliwościami i trudnościami. Pojawiły się m.in. kwestie tego, jak długo kontrakt powinien powstawać, kto proponuje jego zapisy, w jaki sposób kontrolować jego wykonanie, jak włączać nowe osoby w istniejący kontrakt i czy dyrektor teatru jest jego stroną. Wszyscy byli zgodni, że kontrakt jest narzędziem poprawiającym jakość pracy w teatrze.

Paweł Sablik w oparciu o wiedzę z technologicznego obszaru UX (user experience) proponował możliwe rozszerzenia funkcji dramaturga w teatrze jako merytorycznego łącznika między spektaklem teatralnym a np. działaniami PR czy rozwoju widowni. Dramaturg w jego wizji ma (lub zdobywa) narzędzia do budowana relacji z publicznością i uwzględniania jej kompetencji i wrażeń.

Panel „Krytyka jaka mogłaby być” zgromadził osoby piszące o teatrze w mediach codziennych i branżowych, a także w ramach działalności akademickiej. Przedstawiły one realia takiej pracy, nie pozwalającej na osiągnięcie godziwych dochodów, więc wymagającej łączenia z innymi zajęciami, a jednocześnie pasjonującej i bardzo potrzebnej – m.in. dyskutowano, do kogo kierowane są teksty o teatrze. Wraz ze zmniejszeniem się przestrzeni na opisywanie teatru krytyczki i krytycy wolą pisać teksty wzmacniające odbiór przedstawień. Za bardzo istotne uważają ujawnianie nieprawidłowości w instytucjach i procesach artystycznych, co inicjuje realne zmiany w systemie teatralnym.

Łukasz Bonczek i Przemysław Kieliszewski przedstawili założenia Ustawy o artystach zawodowych, a także czynniki utrudniające jej wejście w życie – m.in. brak konsensusu w obrębie urzędującej władzy, sprzeciw medialny opiniotwórczych osób czy brak społecznego przekonania o konieczności pojawienia się takich regulacji. Argumentem na rzecz ustawy są liczby: liczba nieubezpieczonych (Ale korzystających z systemu ochrony zdrowia) osób prowadzących działalność artystyczną przekracza 40 000, a wpływy do instytucji ubezpieczających mają szansę zwiększyć się o ponad 400 mln zł. Przeciwko niej – fakt, że ubezpieczenia nie rozwiązują ogólnego problemu niskich zarobków twórców i twórczyń, a także kreowanie przywileju dla stosunkowo wąskiej grupy osób.

Ula Kijak i Michał Skrzywanek przedstawili potrzeby i korzyści wiążące się ze stworzeniem modelowej umowy na reżyserię teatralną, która jest przygotowywana w ramach Gildii Polskich Reżyserek i Reżyserów Teatralnych i będzie udostępniona wraz z obszernym komentarzem. Umowa rozszerza zagadnienia zwykle ujmowane skrótowo, takie jak forma przekazania praw do dzieła, sposób odbioru dzieła i wprowadzania zmian, postępowania w razie nieprzyjęcia dzieła, a także elementy planowania pracy, jak harmonogram, budżet czy konspekt. Będzie to narzędzie zarówno dla dyrekcji teatrów, jak i dla reżyserów jako punkt odniesienia dla reżyserów, którym oferowane są nienegocjowalne umowy. Michał Skrzywanek zwrócił uwagę na konieczność sporządzania umów pisemnych, by mogło dość do przeniesienia praw autorskich, a także na odpowiedzialność dyrekcji za podpisanie umowy, która nie jest zabezpieczona w planie rzeczowo-finansowym teatru.

Robert Gulaczyk opowiedział o niezwykle obszernej ankiecie przygotowywanej przez Związek Zawodowy Aktorów Polskich, której celem będzie zmapowanie różnic w sposobach organizacji pracy artystycznej w teatrach w Polsce. Zebrane dane mają posłużyć m.in. do wykazania nieuzasadnionych różnic (np. różnego rozliczania czasu pracy czy obliczania wynagrodzenia) i stworzenia narzędzia regulującego pracę aktorów i aktorek – mogłaby być nim ustawa o teatrze, ale także np. Karta Praw Aktora.

W dyskusji podsumowującej uczestniczki i uczestnicy odnieśli się do wątków przewijających się w trakcie całej konferencji: poczucia fatalizmu i związanej z nim niepewności co do istnienia teatru instytucjonalnego, dróg prowadzących do upodmiotowienia wszystkich pracowniczek i pracowników teatru, tego, kiedy szczególne regulacje dla ludzi teatru są przywróceniem godności ludzkiej i pracowniczej, a kiedy stają się przywilejem opartym na poczuciu wyjątkowej roli w społeczeństwie, a także potrzeb i narzędzi zmiany w istniejącym systemie teatralnym.

Organizatorem konferencji był Teatr Polski w Poznaniu. Partnerami były Gildia Polskich Reżyserek i Reżyserów Teatralnych, Stowarzyszenie Dyrektorów Teatrów, Polski Ośrodek Międzynarodowego Instytutu Teatralnego oraz Kancelaria dotlaw.

Joanna Nawrocka

W dniach 24-25 kwietnia 2022 roku w Radziejowicach odbywa się zjazd Członków Stowarzyszenia Dyrektorów Teatrów.

24 kwietnia Członkowie dyskutowali m.in. o przypadkach odwoływania dyrektorów w trakcie trwania kadencji, sytuacji teatrów w pandemii oraz ich reakcji na wojnę w Ukrainie, jak również o nowych zasadach rozliczania wprowadzonych przez ZAiKS.

25 kwietnia odbyły się spotkania z gośćmi:

1. Warsztat antyprzemocowy dla dyrektorów prowadzony przez p. Monikę Klonowską.

2. Rozmowa o nowych wytycznych dotyczących dostępności instytucji oraz o źródłach na ten temat. Spotkanie prowadzone przez Annę Żórawską i Roberta Więckowskiego z Fundacji Kultury bez Barier.

W obliczu zbrodniczych działań wojennych wywołanych i wciąż prowadzonych przez rosyjskiego agresora na terytorium Ukrainy, wobec łamiącego podstawowe prawa do samostanowienia naruszenia suwerenności państwa ukraińskiego Zarząd Stowarzyszenia Dyrektorów Teatrów zdecydowanie opowiada się po stronie wolności, solidarności, wsparcia i pokoju. Działanie władz Kremla uważamy za zbrodnicze, a zabijanie ludności cywilnej w okupowanych miastach Ukrainy za ludobójstwo. Potępiamy każdy akt przemocy, agresji i terroru. Łączymy się myślami i czynami z naszymi ukraińskimi sąsiadami, często współpracownikami i artystycznymi przyjaciółmi. Jesteśmy dla Was, obiecując i oferując każdą pomoc, na jaką będzie nas stać. Apelujemy do członków SDT o gesty solidarności, pomoc w przyjmowaniu uchodźców z terenów objętych działaniami wojennymi, zapewnieniu bezpieczeństwa i poczucia godności. Apelujemy o zerwanie kontaktów i współpracy z rosyjskimi i białoruskimi instytucjami lub artystami powiązanymi z reżimem Putina lub Łukaszenki, w jakikolwiek sposób finansowanymi przez Federację Rosyjską lub  Republikę Białorusi oraz stanowczo nie potępiającymi wojny wywołanej przez władze Rosji. Wierzymy w zwycięstwo wolnej, niepodległej Ukrainy, tak jak wierzymy w wartości humanistyczne i prawo do wolności.

W ostatnich dniach ukazały się w sieci teksty opierające się na ankiecie przeprowadzonej wśród pracowników instytucji artystycznych przez Alinę Czyżewską z Sieci Obywatelskiej Watchdog. W artykule Arkadiusza Gruszczyńskiego “Krzyk, szantaż, upokorzenie. Zbadano, jak się pracuje w polskich teatrach” opublikowanym na stronie wysokieobcasy.pl 12 stycznia 2022 r.  czytamy m.in.: „70 proc. pracowniczek i pracowników polskich teatrów odczuwa mobbing w miejscu pracy”. “W przemocowym tangu brylują (…) osoby będące na stanowiskach dyrektorskich” – pisze w podsumowaniu ankiet autorka. Podobnie ogólne wnioski znaleźć można w rozmowie Dawida Dudko z Aliną Czyżewską na portalu onet.pl z 15 stycznia 2022 r.

Jako Stowarzyszenie Dyrektorów Teatrów uważamy, że wszelkie formy przemocy, mobbingu, molestowania i nadużywania stanowiska powinny być karane zgodnie z prawem. Jednak z całą mocą protestujemy przeciwko ślepemu oskarżaniu o całe zło wszystkich dyrektorów na podstawie niereprezentatywnej ankiety. Wśród ponad 120 polskich teatrów publicznych jest wiele instytucji działających transparentnie i w zgodzie z prawem, z dobrymi relacjami wewnątrz zespołu i dobrą kulturą organizacyjną. Są też takie, które wytrwale pracują nad poprawą wewnętrznych stosunków. Są i takie, które potrzebują sygnalistów, by otworzyć oczy na przemoc czy niegospodarność.

W ostatnim roku odbyło się kilka wydarzeń, inicjowanych przez środowisko teatralne i pracowników teatrów, których celem było wypracowanie lepszych narzędzi do budowania relacji w teatrze. SDT było partnerem dwóch takich wydarzeń i aktywnie bierze udział w dyskusjach i pracach nad dokumentami (konferencja Granice w Teatrze i konferencja Teatr od Nowa). Współdziałamy też z innymi organizacjami środowiskowymi – z Gildią Polskich Reżyserów i Reżyserek Teatralnych czy ze Związkiem Zawodowym Aktorów Polskich.

Praca nad rozwiązaniami przeciwdziałającymi zjawiskom przemocowym jest procesem długotrwałym i żmudnym; wymaga zmiany w przekonaniach, relacjach międzyludzkich, także w procedurach. Teatralne #metoo trwa od niecałych dwóch lat; zmiana na lepsze będzie trwać dłużej, ale bez wątpienia już się rozpoczęła. Do sukcesu potrzebne jest zaufanie i eksponowanie także – a może przede wszystkim – dobrych wzorców.

Alina Czyżewska podjęła jednosobowy wysiłek społecznej kontroli nad polskimi teatrami i eksponowania nadużyć. Dzięki jej pracy wiele nieprawidłowości trafia na światło dzienne, a osoby pokrzywdzone mają głos. To bez wątpienia potrzebna działalność. Jednak ujawnione przez nią wypowiedzi pracowników teatrów prowadzą do budowania zafałszowanych przekazów medialnych, w których wszyscy dyrektorzy są źli, a wszystkie teatry to upiorne miejsca pracy. W rzeczywistości tak nie jest, ale gazetom i portalom tak ujęta sensacja dobrze się klika. Uderza ona jednak w tę część środowiska – nie tylko dyrektorów, ale także pracowników teatrów – która na co dzień dba o najwyższe standardy pracy.

Na ankietę Aliny Czyżewskiej odpowiedziały 73 osoby z 16 instytucji (w Polsce jest ponad 120 teatrów publicznych, pracuje w nich ok 10 000 osób). To zbyt mała próba, by traktować ją jako badanie i na jej podstawie pisać artykuły o tym, „jak się pracuje w polskich teatrach”, a o respondentach ankiety mówić jako o „badanych”. Aby tak było, należałoby zadbać o reprezentatywność na wielu poziomach, m.in. geograficznym, wielkości instytucji, reprezentacji poszczególnych pionów w teatrach. Ankieta Aliny Czyżewskiej jest ważnym sygnałem, ale nie jest całościową diagnozą relacji w polskich teatrach.

Praca nad zmianą relacji z przemocowych na równościowe jest tak trudna, bo przemoc mamy wbudowaną przez kulturę, stosunki społeczne czy edukację systemową (o czym też Alina Czyżewska mówi). Hasło „wypierdolić wszystkich dyrektorów” brzmi dla niektórych kusząco, ale nie daje szansy na rzeczywistą poprawę sytuacji; jest ono odbiciem piłeczki przemocy, a nie jej rozbrojeniem.

Zarząd Stowarzyszenia Dyrektorów Teatrów, 18 stycznia 2022 r.

Maciej Wojciechowski, z wykształcenia inżynier, wyspecjalizowany w szeroko rozumianej  technologii obiektów widowiskowych. Doświadczenie w tym zakresie zdobywał przez lata pracy jako m.in. kierownik techniczny m.in. Opery im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu i Teatru Powszechnego w Warszawie. W następnych latach pracował w Ministerstwie Kultury i Sztuki, gdzie odpowiedzialny był m.in. za odbudowę po wielkim pożarze gmachu Teatru Narodowego w Warszawie, po czym powołano go na stanowisko dyrektora Instytutu Teatru Narodowego. W następnych latach, współpracując z architektami, zajmował się projektowaniem nowych budynków teatralnych i wielu modernizacji starych obiektów. Był autorytetem w swojej dziedzinie. Do ostatnich dni życia wspierał dyrektorów teatrów i innych obiektów widowiskowych swoją wiedzą i doświadczeniem. Był aktywnym działaczem, a w ostatnich latach przewodniczącym zarządu Polskiego Centrum Międzynarodowej Organizacji Scenografów, Techników i Architektów Teatru „OISTAT”. Zabiegał aktywnie o doskonalenie zawodowe kadr technicznych teatrów, unowocześnianie bazy technicznej teatrów, tworzenie warunków bezpiecznej pracy w obiektach widowiskowych, inicjował  i konsultował krajowe i europejskie przepisy prawa dotyczące tej materii. Nie znosił niekompetencji, ignorancji i głupoty. Reagował na nie impulsywnie, po czym wychodził na papierosa…

Był prawym człowiekiem, pełnym pasji, otwartym na współpracę, konsekwentnym w działaniu, gotowym do pomocy. Trudno będzie go zastąpić.

W imieniu Stowarzyszenia Dyrektorów Teatrów

Ryszard Markow